زنانی که شکست را شکست دادند

قسمت هجدهم

نیلوفر بیضایی نمایشنامه نویس و کارگردان تئاتر

نیلوفر بیضایی متولد ۲۵ دی ماه ۱۳۴۵ است. نیلوفر خانم نخستین فرزند بهرام بیضائی است. ایشان پس از پایان تحصیل در رشته های ادبیات آلمانی و تئاتر و سینما و تلویزیون و همچنین تعلیم و تربیت از دانشگاه فرانکفورت در سال ۱۹۹۴ گروه تئاتر دریچه را پایه گذاری کرد و به نمایشنامه نویسی و کارگردانی تئاتر پرداخت. آثار نمایشی ایشان حاوی موضوعاتی چون زن و زنانگی محصور شده ، فردیت گمشده در جامعه توده وار، هویت جویی و بیگانگی و تبعید  با نگاه یک منتقد اجتماعی است.

نیلوفر بیضایی همچنین در فرم اجرائی دست به تجربه هایی زده که در نوع خودش در عرصه تئاتر ایرانی جدید بودند. او معتقد است برای بیان آنچه در جامعه تابو بوده و یا درباره اش به صدای بلند حرف نزده شده باید از فرم هایی استفاده کرد که تنها بر متن استوار نباشند، بلکه قابلیت های تصویری و بصیری هم داشته باشند و از آن طریق ناگفته های لابلای سطور به نمایش درآیند. او از شیوه های کلاسیک نمایشی فاصله گرفته و با استفاده از کلاژها و طرح های صحنه ای تماشاگر به مشارکت در واقعه نمایشی از طریق فعال ساختن قدرت تخیل و با استفاده از تجارب شخصی خودش برای تکمیل داستان فرا می خواند .

نیلوفر بیضائی همچنین در چند نمایش خودش شیوه های گوناگون نگارشی واجرایی تئاتری مستند را تجربه کرده است. ایشان اگرچه تحصیلات خود را در آلمان به اتمام رسانده ولی شیفته زبان و ادبیات فارسی است. شیفته به صحنه آوردن نمایش هایی به زبان مادری ولی با فرمی مدرن و جدید.

یکی از ویژگیهای نمایش ایشان استفاده از موسیقی ، فیلم ، عکس ، اسلاید ، آواز زنده در تئاتر است که البته فقط برای پر کردن فضاها بکار نمی روند بلکه هر یک دارای وزنه و کاراکتر خاص خودش هستند و در عین حال به گسترده کردن امکان دیدن و حس کردن و تجربه کردن واقعه نمایشی یاری میرسانند .

نمایشنامه های نیلوفر بیضائی از ۱۹۹۵ در بسیاری از شهرهای آلمان و اروپا به صحنه رفته و سال ۲۰۰۸ برای نخستین بار نمایش بوف کور او در خارج از اروپا در کانادا هم  به روی صحنه رفت.

بوف کور اثر صادق هدایت که نیلوفر آن را برای صحنه تنظیم و کارگردانی کرده بود پیشتر در سالهای ۲۰۰۴ و ۲۰۰۵ در اروپا هم اجرا شده بود.  ایشان در سالهای ۲۰۰۶ و ۲۰۰۷ دو نمایش بنامهای بیگانه چون من و تو، و آوای سکوت را به زبان آلمانی و با بازیگرانی از ملیت های مختلف به صحنه برد که  هردو با استقبال و نقدهای خوب رسانه های آلمانی روبرو شدند. نمایش دیگر او یک پرونده و دو قتل ، که نمایشی مستند درباره قتل های زنجیره ای بخصوص قتل پروانه فروهر و داریوش فروهر است در سال  ۲۰۱۰ علاوه بر اروپا در ونکوور کانادا هم اجرا شد .

یکی از آثار نمایشی پروانه بیضائی به زندگی و افکار طاهره قره العین و فروغ فرخزاد می پردازد. جدیدترین اثر نمایشی ایشان در این مکان در این زمان نام دارد که نویسنده متن آن خانم مهشید امیرشاهی است .

جدا از کار تئاتر ، نیلوفر مقالاتی در حوزه مسائل زنان و همچنین در مورد برشت هانریک هینن ، میرزا فتحعلی آخوندزاده ، صادق هدایت ، فروغ فرخزاد ، نادر نادرپور و غلامحسین ساعدی نوشته است .

اشرف الملوک فخرالدوله 

اشرف الملوک فخرالدوله سال ۱۲۶۱ خورشیدی به دنیا آمد و زمستان ۱۳۳۴ درگذشت. او دختر مظفرالدین شاه مادر دکتر علی امینی و دخترخاله دکتر مصدق بود . اشرف الملوک فخرالدوله واسط بین رضا شاه و خاندان قاجار بود. ایشان با آرام نگه داشتن ایل قاجار تلاش کرد تا از وقوع خونریزیها جلوگیری کند و جلوگیری نمود .

خانم فخرالدوله بنیانگذار نخستین موسسه تاکسیرانی در تهران هم بود. او قصد تاسیس یک موسسه بورس ملی را هم در ایران داشت که به علت فراهم نبودن شرایط موفق نشد. در سال ۱۳۲۸ ساخت مسجد فخرالدوله به  همت او در نزدیکی خانه اش به پایان رسید .

فخرالدوله مورد تحسین رجال سیاسی زمان خود بود. مشهور است که رضا شاه درباره ایشان گفته است قاجاریه یک مرد ونیم داشت. مردش فخرالدوله اشرف الملوک و نیم مردش آقامحمد خان بود.

معصومه عزیزی بروجردی  “مهوش “

معصومه عزیزی بروجردی زمستان ۱۲۹۹ در تهران بدنیا آمد و زمستان ۱۳۳۹ درگذشت. او یکی از خوانندگان زن ایرانی در سبک موسیقی  کوچه بازاری  دردهه ۱۳۳۰ خورشیدی بود. مهوش از خوانندگان لاله زاری بشمار می آمد و از چهره های محبوب کاباره های تهران بود. وی در آغاز در محافل و مجالس خصوصی و عروسی ها برنامه داشت ولی بعد از کودتای ۲۸ مرداد سال ۳۲ در نخستین کاباره مدرن تهران یعنی کافه جمشید دعوت به کار شد و به روی صحنه رفت و به موازات آن در باغ کاباره بهشت تهران فعالیت کرد . خوانندگی مهوش شمار زیادی از مردم عادی و افراد معروف به داش مشدی یا جاهل ها را بخود جذب می کرد.

مهوش در چند فیلم سینمائی هم شرکت داشت علاوه بر رقاصی و خوانندگی بازیگری هم کرد.  کارگردانان سینمای آن روز ایران برای تضمین موفقیت فیلم های خودشان حتما تلاش می کردند صحنه ای از رقص یا آواز مهوش را در فیلم خودشان بگنجانند . بسیاری از ترانه های مهوش تا مدتها سر زبان مردم ایران بود. مثل ترانه های:  مادر شوهر دشمنته، این دست کجه کی میگه کجه ، وقتی از هند آمدم این قده بودم و اینقده شدم و  ترانه غلطه آی غلطه غلط غلوطه غلطه . مهوش در بروجرد به دنیا آمد و کودکی اش را در همین شهر گذراند، اما در نوجوانی به همراه خانواده به تهران رفت. او درتهران به یکی بنگاه های موسیقی شاد و محفلی پیوست که به اجرای موسیقی زنده در مجالس عروسی و کافه ها می پرداخت. وی در شب ۲۶ دی ماه ۱۳۳۹ در حال رانندگی یک اتومبیل فولکس واگن در خیابان شاه تهران بود که در تصادف با یک تاکسی کشته شد و این خبر رکورد جدیدی از فروش روزنامه ها در ایران تا آن زمان را برجای گذاشت. در مراسم تشییع جنازه مهوش جمعیت عظیم و قابل توجهی از مردم شرکت داشتند. او را در گورستان ابن بابویه در شهرری بخاک سپردند.

پس از درگذشت او معلوم شد که مهوش بخش اعظم درآمد خودش را به امور خیریه اختصاص داده بود. می گویند با اینکه مهوش خیلی سرو صدا داشت و ظاهرا نشان می داد که عیاش است و عیاشی میکند و با وجود همه افرادی که برایش کف می زدند و دف می زدند، تنها بود. چهره غم زده اش هم گاه  همین را حکایت می کرد. او هم به شیوه خاص خودش با سختی ها مبارزه میکرد و می کوشید شکست های زندگی اش را شکست دهد .

سیمین دانشور

سیمین دانشور نویسنده و مترجم ۸ اردیبهشت سال ۱۳۰۰ در شیراز بدنیا آمد و ۱۸ اسفند ۱۳۹۰ در تهران درگذشت.  وی نخستین زن ایرانی بود که بصورت حرفه ای در زبان فارسی داستان نوشت. مهمترین اثر ایشان رمان سووشون است. سووشون یعنی سوگ سیاوش .

سووشون که نثری ساده دارد به هفده زبان ترجمه شده است و از پرفروش ترین آثار ادبیات داستانی  در ایران بشمار میرود. سیمین دانشور همراه همسرش جلال آل احمد عضو کانون نویسندگان ایران بود. سیمین فرزند محمدعلی دانشور پزشک و قمرالسلطنه حکمت نقاش بود. تحصیلات ابتدایی و دبیرستان را در مدرسه انگلیسی مهرآیین گذارند و در امتحان نهایی دیپلم شاگرد اول کل کشور شد. سپس برای ادامه تحصیل در رشته ادبیات فارسی به دانشکده ادبیات دانشگاه تهران رفت.

ایشان در۱۳۲۰ خورشیدی آغاز به مقاله نویسی برای رادیو تهران و روزنامه ایران کرد. از نام مستعار شیرازه بی نام، استفاده میکرد. در سال ۱۳۲۷ مجموعه داستان کوتاه آتش خاموش را منتشر کرد که نخستین مجموعه داستانی است که به قلم یک زن ایرانی چاپ شده است.

تشویق کننده و راهنمای سیمین دانشور در داستان نویسی دکتر فاطمه سیاح  و صادق هدایت بودند. در همین ایام او با جلال آل احمد آشنا میشود و دو سال بعد با هم ازدواج میکنند .

سیمین دانشور در سال ۱۳۲۸ با مدرک دکترای ادبیات فارسی از دانشگاه تهران فارغ التحصیل شد. عنوان رساله وی علم الجمال زیبائی شناسی و جمال در ادبیات فارسی تا قرن هفتم بود.

سیمین دانشور در شهریور ۱۳۳۱ با دریافت بورس تحصیلی از موسسه فولبرایت به دانشگاه استنفورد آمریکا رفت و در آنجا یک سال در رشته زیبایی شناسی تحصیل کرد. وی دراین دانشگاه داستان نویسی و نمایشنامه نویسی آموخت. در این مدت دو داستان کوتاه که به زبان انگلیسی نوشته بود در ایالات متحده چاپ شد. پس از برگشت به ایران ،  در هنرستان هنرهای زیبا به تدریس پرداخت تا اینکه در سال ۱۳۳۸استاد دانشگاه تهران در رشته باستان شناسی و تاریخ هنر شد .

اندکی پیش از مرگ همسرش در سال ۱۳۴۸رمان سووشون را که درباره رخدادهای زمان رضا شاه است منتشر کرد. سیمین دانشور در سال ۱۳۵۸از دانشگاه بازنشسته شد.

از وی همیشه به عنوان یک انسان پیشرو و خالق آثار کم نظیر در ادبیات داستانی ایرانی نام میبرند. سیمین دانشور ۱۸اسفند ۱۳۹۰در نود سالگی در خانه اش در تهران به میهمانی خاک رفت . آتش خاموش ، شهری چون بهشت،  به کی سلام کنم،  از پرنده های مهاجر بپرس ، از جمله داستانهای اوست .

او آثار غیر داستانی هم دارد مثل غروب جلال ، شاهکارهای فرش ایران ، راهنمای صنایع ایران ، و…

رمانهای دیگری هم بجز سووشون نوشتند: جزیره سرگردانی ، ساربان سرگردان ، کوه سرگردان ، کتب زیادی هم ترجمه کردند: سرباز شکلاتی از برنارد شاو، دشمنان از چخوف ، بنال وطن از آلن پیتون ، باغ آلبالو از چخوف ، کمدی انسانی از ویلیام سارویان و از این قبیل.

پری زنگنه 

پریرخ شاه یلانی ” پری زنگنه ” خواننده ایرانی در سبک اپرا است. او متولد ۱۳۱۸از پدری کاشانی و مادری گیلانی است. از جمله فعالیتهای ایشان می توان به کار بر روی موسیقی محلی و فولکلوریک میهن مان اشاره نمود .

پری زنگنه از هنرستان عالی موسیقی “کنسرواتوار عالی موسیقی تهران “در رشته اپرا فارغ التحصیل شدند. ایشان تحصیلات مقدماتی خودشان را در تهران گذراند و نخستین درس های آواز را نزد استاد نصرالله زرین پنجه فرا گرفت.  سپس به هنرستان عالی موسیقی رفت.

در سال ۱۳۵۰ در یک حادثه رانندگی  بینائی خود را از دست داد اما نگذاشت سختی او را از پای درآورد. پس از وقفه ای کوتاه به فعالیتهای خود ادامه داد. صدایش در محافل هنری مهم جهان ازجمله در ژاپن ، آلمان ، فرانسه ، آمریکا پخش شده است .

از آلبوم های موسیقی خانم زنگنه میتوان اینها را برشمرد: شکار آهو ، رشید خان ، اسمر، مستم مستم ، بارون بارونه ، بلال ، ای لیلی ، کورشیم ، گل گندم ، گل غصه ها ، گل افشان ، گنجشکک اشی مشی.

پری زنگنه به منظور آشنائی با موسیقی محلی ایران به سرتاسر کشور سفر کرده است. از اجراهای معروف ایشان سولیست بودن تک خوانی ، سولیست بودن در سمفونی شماره نه بتهوون است که در فلوریدا اجرا شد . بازسازی علمی ترانه های بومی و محلی ایران و اجرای آن به سبک کلاسیک از کارهای شاخص این هنرمند ارجمند است. خانم زنگنه برای کودکان چندین کتاب تالیف کرده و مقالات و ترانه های متعددی منتشر نموده است.

فرهنگ جامع آوای نامه ها از ایران زمین، که مهمترین نام نامه به زبان فارسی  بشمارمیرود، و تدوین آن حدود پنج سال طول کشید از اوست.

آواز پری ها، دنیای بزرگ کودکی ،سرگذشت آواز من ، دهکده  گل آباد ، شاپرک قصه من ، بر بال بادبادکها ، آن سوی تاریکی ، هفت قصه از پری قصه ها ، هنر تزیین گل این ها هم از جمله نوشته های خانم زنگنه هستند.

ایشان هم اکنون در حال نوشتن کتابی با عنوان شما هم با من آواز بخوانید، هستند . از فعالیتهای وسیع اجتماعی خانم زنگنه در جهت بهبود وضعیت نابینایان میتوان برگزاری کنسرت به نفع سازمان های فرهنگی نابینایان در سراسر ایران و جهان اشاره کرد .

شیرین عبادی 

شیرین عبادی متولد ۳۰خرداد ۱۳۲۶در همدان، نخستین قاضی زن در ایران و تنها ایرانی است که جایزه صلح نوبل را دریافت کرده است. ایشان در ۱۳۴۴خورشیدی در مقطع کارشناسی حقوق در دانشگاه تهران آغاز به تحصیل کرد. در سال ۱۳۴۸در آزمون قضاوت وزارت دادگستری قبول شد و فعالیتش را به عنوان قاضی در تهران آغاز نمود. همزمان تحصیلات خود را ادامه داده و در سال ۱۳۵۰خورشیدی فوق لیسانس حقوق خصوصی را از دانشگاه تهران کسب کرد .

شیرین خانم دفاع بسیاری از پرونده های مخالفان سیاسی و چهره های سرشناس فرهنگی و مطبوعاتی را در ایران برعهده داشته است. از جمله آنها : وکالت خانواده داریوش و پروانه فروهر که در جریان قتل های زنجیره ای با چاقو به طرز فجیعی به قتل رسیدند و عزت الله ابراهیم نژاد که در حمله به کوی دانشگاه جان باخت .شیرین عبادی همچنین وکالت حبیب الله پیمان و فرج سرکوهی را در کارنامهٔ خود دارد .

ایشان در سال ۱۳۸۱خورشیدی در تدوین پیش نویس قانون حمایت از کودکان و نوجوانان که بعدا به تصویب مجلس رسید، همکاری داشت .

کمیته جایزه صلح نوبل در سال ۲۰۰۳میلادی اعلام کرد که جایزه خود را به دلیل تلاش خانم عبادی برای ترویج مردم سالاری و رعایت حقوق بشر در ایران بویژه در مورد حقوق زنان و کودکان به او  اهدا میکند.

در سال ۲۰۰۴میلادی مجله فوربز ایشان را یکی از صد زن قدرتمند جهان دانست .

شیرین عبادی در سال ۱۳۸۵یکی از حامیان اولیه و مشاورین کمپین بدون امضا علیه حجاب اجباری در ایران بود. ایشان از خرداد سال ۸۸ خورشیدی خارج از ایران زندگی میکنند .

نگار حاج سید جوادی

نگار حاج سید جوادی دختر زنده یاد علی اصغر حاج سید جوادی و کیان کاتوزیان است. علی اصغر حاج سیدجوادی از روزنامه نگاران و مبارزان شریف میهن مان و کیان کاتوزیان نویسنده دو کتاب از سپیده تا شام ، از کجا تا ناکجا . متولد ۱۳۵۲

نگار  سید جوادی در ابتدای سال ۶۱ وقتی ۱۲ سال داشت به همراه مادر و خواهرش پس از یک سفر سه هفته ای و عبور از کوه های پر از برف ترکیه به پدرش در فرانسه پیوست. در پاریس تحصیلات خود را ادامه داد و پس از دیپلم به مدرسه انسنس در بروکسل که مدرسه سینما به زبان فرانسه است رفت. در آن مدرسه در رشته مونتاژ و تصویر فارغ التحصیل شد. نگار بعدها با کارگردانان معتبری مثل مارتین دوگوسون ، زابو برایتمن ، تونی مارشال و دیگران همکاری کرد . دو نمایشنامه نوشت که روی صحنه به اجرا درآمد و همچنین چهار فیلم کوتاه و دو مستند ساخت و دامنه فیلمنامه نویسی خود را گسترش داد .

ایشان رمانی دارند به نام  از شرق بریده ، در این اثر روزگار سپری شده را به صورت رمان و به شیوه به قول فرانسوی ها ساگا فامیلیال بازگو کرده است. رمانی بلند با تلفیق تاریخ و تخیل که زندگی چند نسل از یک خانواده را به تصویر کشیده است.

نگار حاج سیدجوادی که معتقد است انقلاب ایران در واقع از مشروطه آغاز شده و در حقیقت پایان یک دوره صد ساله است سعی کرده این دوره را در قالب داستان بازگو کند. او گفته است من رمان نویسم نه تاریخ دان ، و از تاریخ آن چیزی را می نویسم که استنباط میکنم .

نگار حاج سید جوادی در رمان از شرق بریده از زبان یک راوی بنام کمیما تاریخ دو قرن گذشته ایران را در قالب چند نسل از یک خانواده به رشته تحریر درآورده است . داستانی که در زمان قاجار آغاز میشود و تا امروز با داستانهای مهاجرت یا بهتر بگویم تبعید ادامه پیدا میکند .

نگار حاج سیدجوادی تلاش داشته تحولات زن ایرانی را از زمانی که در حرمسرا زایمان میکرد تا زمانیکه به شخصیتی مستقل ، مدرن و آزاد در جامعه تبدیل شد به تصویر کشد . در رمان از شرق بازگشته نام های آشنای دنیای موسیقی زیاد دیده میشود اسم هایی مثل کیور ، سوسی ، پتی اسمیر و دیگران .

خودش گفته زمانی عاشق موسیقی راک دهه ۸۰ بودم موسیقی که از آن بوی اعتصاب و جنبش های کارگری می آمد. چیزهای زیادی هم از موسیقی پانکو و پست پانک گرفتم. جان لایدن ، آریاب ، یان کریتیس ، مارتینو گر  و دیگران . کسانی که موسیقی شان حفره های احساسی و فکری مرا پر کردند.

او در این رمان در پی آن بوده که ببیند وقتی یک ایرانی در کل یک شرقی در کشور خود و اساسا  در شرق زندگی نمیکند ایرانی بودنش یا شرقی بودنش به چه معناست. رمان از شرق بریده تاکنون به بیش از ده زبان ترجمه شده و چندین و چند جایزه برده است. 

نگار حاج سید جوادی اکنون به عنوان مستند ساز و فیلمنامه نویس در فرانسه مشغول بکار است. فیلم بعد از باران عاشقان او جایزه بهترین فیلمنامه اول را در مرکز ملی سینما کسب کرده است .

نگار حاج سید جوادی معتقد است برای بسیاری از خارجیان، ایران قرن بیستم دوران بشدت ناشناخته ای است. هیچ ناظر غربی ،هیچ یک از صاحب نظرانی که مدعی بودند کارشناس  خاورنزدیک و خاورمیانه هستند، تلاش نکردند به این انقلاب مثل یک جنبش اعتراضی روشنفکران نگاه کنند .