زندخت شیرازی فروغ عصر خویش

زندخت شیرازی  سال 1290 بدنیا آمد وسال 1331 درگذشت. وی از زنان دلیر وپیشاهنگ نهضت آزادی بانوان بود نام اصلی اش فخرالملوک است دخترنصرالله خان زند که عقبه اش به کریم خان زند میرسید. مادر زندخت ، ضیا الشمس هم دختر یکی ازپزشکان قدیمی شیراز شریف الحکما بود.

زندخت شورشی و جوان سال 1309 خورشیدی همراه خانواده اش راهی تهران شد و در 18 سالگی جمعیت نسوان را بنیان گذاشت. این جمعیت نسوان با جمعیت نسوان وطن خواه متفاوت است . زندخت شیرازی مجله دختران ایران را نزدیک به یک قرن پیش درهفت شماره منتشر کرد. نویسندگانی چون کاظم زاده ایرانشهر، رشید یاسمی ،رضا زاده شفق ،سعید نفیسی، محمدعلی جمالزاده ،دکتر هوشیار ، عارف قزوینی و صدیقه دولت آبادی درمجله مزبور می نوشتند. زندخت هدف از انتشار مجله دختران ایران را بیداری زنان برمی شمرد . آن زن برنا و شجاع علاوه بر نوشتن مقاله در مجله دختران ایران در روزنامه های همچون حبل المتین چاپ هندوستان ، عصر آزادی چاپ شیراز، شفق سرخ چاپ تهران هم در زمینه تساوی حقوق زن ومرد ، آزادی زنان و لزوم کشف حجاب می نوشت وموارد ذیل را برجسته میکرد. ترویج شعار تساوی حقوق زن ومرد، به مبارزه کشاندن هرچه بیشترزنان برای گرفتن حق خویش واینکه حجابی را که ربطی به حجب نداشت، بردارند. او زنان راهمچنین تشویق به خودداری از پوشیدن پارچه های خارجی مینمود. زندخت نزدیک به یک قرن ترویج علم و فرهنگ ، تشویق به ورزش و بیشترازهمه مبارزه با خرافات را در میان بانوان پیش برد.

زندخت در مدرسه های دخترانه درس می داد و مدت کمی هم در وزارت فرهنگ وقت استخدام شد. او شعرهم می گفت. دریکی ازغزل هایش به اوضاع اجتماعی نابسامان خویش اشاره کرده وازضعف عمومی حاکم برپیکرجامعه می نالد. به مردان عتاب میکند که به جای سخن گفتن ازضعف زن و اینکه او ضعیف است، مبارزه با خرافات مردانگی کنند.

درغزلی ازاینکه زنان هم دوره او امکان عرضه هنرها و پرورش استعدادهای خویش و حضور زنده در جامعه را ندارند زبان به شکایت باز می نماید.

کار تجارت از چه معنی کار زن نیست          کار صناعت با چه منطق کار من نیست

کفش زنان را از چه رو زن خود  ندوزد          زن ازچه جراح و طبیب جان وتن نیست

زندخت در مقاله هایش نظریه های فرودستی بیولوژیک زنان را که کسانی اینجا و آنجا طرح کرده بودند قاطعانه رد میکرد وزنان را تشویق میکرد۰ حقوق و خواسته های خودشان را با جسارت بیان و پیگیری کنند .

ای بانوان با خرد این زندگی نیست      این زندگی غیرازاصول بندگی نیست

واضح بود که مرتجعین زندخت را تحمل نکنند همین طورهم شد. آنان بسیاری از مردم عامی را به جلو انداختند و وا شریعتا وا شریعتا گویان علیه این زن ترقی خواه شوریدند و بطوردسته جمعی به اداره معارف فرهنگ فارس رفتند و خواستار برکناری او ازکار تعلیم وتربیت شدند. عرصه را بر زندخت تنگ نموده و او را پریشان کردند.  بگذریم که زندخت چندان دربند تاثیر خود از دیگران نبود در بخشی از مجموعه اسناد نخست وزیری که در حال حاضردرسازمان اسناد ملی نگهداری میشود پرونده تحت عنوان عرایض به نامه ها وعرایض مختلفی اختصاص دارد که بنابه دلایل مختلف خطاب به نخست وزیر وقت صادرشده بودند. دریکی از این مجموعه ها که به ماههای آخر دوران نخست وزیرمحمود جم در بهار 1318 مربوط میشود چند نامه از زندخت فخرالملوک زندپورهم هست .

آذر رهنما و نخستین نمایشگاه کتاب کودک

آذررهنما پژوهشگر و روانشناس ایرانی و رئیس دانشسرای عالی اصفهان بود. او فرزند زین العابدین رهنماست. ازدانشگاه پاریس دکترا گرفت و مدتی ناظر هئیت نمایندگی ایران در اجلاس یونسکو بود. آذر رهنما همچنین درانتشار چند نشریه ازجمله مجله سپیده فردا وزبان آموزگارنقش فعالی داشت.  ترجمه زندگی شگفت انگیز آلبرت شوایتزراثر فاسمردال، همچنین هنر جدید حواشی نوازتمدن مصرفی شهری ازاینستالیشن ودوچرخه های عددی اثر هنرمند چینی آی وی وی  کار اوست . وی کتابی هم دارد بنام مقدمات اصول آموزش و پرورش ، همچنین یادمان های از زندگی تحصیلی اش در پاریس با عنوان زن عجیب، آفرینش از دیدگاه قرآن، نقش و تحول زن ایرانی طی تاریخ کهنسال ایران ، کلام عرفانی مولانا و حیات خداوندگارمولانا نیز ازنوشته های آذررهنماست .

از آقای دکترهدایت متین دفتری شنیدم که آذررهنما مطالعاتی هم در مورد زنان ایران داشته است و بخشی از آن را نسرین رعیتی در شماره دوم نشریه آزادی وابسته به جبهه دمکراتیک ملی ایران آورده است . درسال 1335 آذر رهنما همراه با توران میرهادی و لیلی ایمن گاهی نخستین نمایشگاه کتاب کودک را دردانشکده هنرهای زیبای دانشگاه  تهران برگزار نمود،  پس از این کار بود که جنبشی در گسترش ادبیات کودکان راه افتاد که تازمان پایه گذاری شورای کتاب کودک در سال 1341 بطور پراکنده و غیررسمی ادامه یافت. راه اندازی شورای کتاب کودک در ایران به معنای رسمیت یافتن نهاد ادبیات کودکان درایران بود.

تانیا آشوت هاروتونیان موسیقدان و نوازنده نامی پیانو

پیش از شرح زندگی آشوت هاروتونیان نکته ای را یادآوری کنم بیش از دو قرن پیش سال 1806 میلادی پیانوی اهدای ناپلئون به دربار فتحعلی شاه رسید یک پیانوی سفید ، اما هیچکس با نواختن آن آشنا نبود همینطوردرکاخ فتحعلیشاه بود بعدها که ناصرالدین شاه به پاریس رفت چند دستگاه پیانو سفارش داد ولی در ایران کسی نبود که بتواند آن را بنوازد تا اینکه محمد صادق خان نوازنده سنتوردربار، پشت پیانو نشست و متوجه شد که میشود کوک پیانو را مثل سنتورعوض کرد تا دشتی وسه گاه و افشاری را هم بشود از دل پیانو بیرون کشید. او نخستین نوازنده پیانو درایران است  . با آمدن لومر فرانسوی که برای سرپرستی موسیقی نظام به ایران آمده بود راه برای ورود سازهای غربی ازجمله پیانو هم هموار شد . لومر و شاگردان او غلامرضا مین باشیان ، معتمدالدوله یحییان ، محمود مفخم از نخستین مروجان پیانونوازی در ایران بودند . درویش خان موسیقدان برجسته آن زمان نیز پیانو را وارد ارکستر انجمن اخوت کرد و نواختن آن را به مشیرهمایون شهردارسپرد.  از سوی دیگر کلاسهای پیانو شاگردان زیادی پیدا کرد ودر مدت کوتاهی تعداد پیانونوازایرانی و بین المللی پرورش یافتند وبعضی از آنها در سطح جهانی به شهرت رسیدند.  یکی ازآنها تانیا آشوت هاروتونیان بود. البته دیگران هم بودند رافع پتروسیان ، گیتی امیرخسروی، امانوئل ملک عصرانیان ، نوین افروز، پری برک شه لی ، آذرمیدخت ملک منصور رکنی ، منوچهر صانعی ، پوراندخت صانعی ، فخری ملک پور، فرهاد معتمد ودیگران.

پیانونوازان شهیرمرتضی محجوبی پدر پیانوی کلاسیک ایرانی، جواد معروفی ، انوشیروان روحانی و..

تانیا آشوت هاروتونیان، این هنرمند ایرانی ارمنی تبار سال 1316 خورشیدی در تهران چشم به جهان گشود وی مدتی بعداز اتمام دوره تحصیلات ابتدائی درتهران به لهستان و سپس به پاریس رفت و درآنجا درهنرستان موسیقی دولتی در فرانسه به تحصیلات عالی دررشته موسیقی پرداخت ودر حین تحصیل استعداد شگرف خود را در نواختن پیانو نشان داد.  تانیا آشوت بارها بعنوان سولیست  یعنی تکنواز با ارکسترهای موسیقدانان مشهور جهان همکاری داشته است.او درمسابقه شوپن و نمونه های مشابه آن تحسین داوران و هنرمندان را برانگیخت.  تانیا آشوت درچندین مسابقه بین المللی از جمله در مونیخ آلمان ، ژنو سویس و پاریس فرانسه در صدر نشست . سال 1331 که با رهبری مرتضی حنانه ارکسترسمفونیک تهران کنسرت پیانو شماره دو شوپن را اجرا کرد. تانیا آشوت سولیست تکنوازبود .

ژانت آفاری و بازسازی دیدگاه فرودستان در تاریخ نگاری

ژانت آفاری پژوهشگر و استاد دانشگاه کالیفرنیا دررشته تاریخ است. کتابهای او درباره تاریخ اجتماعی میهن ما بویژه درسالهای انقلاب مشروطه که به زبان انگلیسی منتشر شده، بسیار ارزشمند و قابل تامل است، بویژه نگاه همه جانبه ایشان به جامعه ایران ورسوخ کردن به لایه های درونی جامعه.. اگر بخواهیم گذشته را بفهمیم باید بکوشیم دیدگاههای فرودستان را بازسازی کنیم. این گزاره آغازین کتاب انقلاب مشروطه، حاکی از تعلق ژانت آفاری به نسل جدیدی از تاریخ نگاران است که با تاکید برچندگانگی ابعاد فرهنگی و ایدئولوژیک انقلاب مشروطه چشم اندازجدیدی را دراین زمینه گشوده است . ژانت آفاری با تمثیلی طنزآمیز خوانش های نظریه محورتاریخ مثل نظریه های مارکسیستی یا فوکوی را به جارو کردن واقعیت ها به زیرقالیچه متهم می نماید. وی به بازسازی دیدگاه فرودستان درتاریخ نگاری پرداخته و بر این باور است که تاریخ نویس باید به سراغ صداهای ناشنیده برود. از جمله آثار ژانت آفاری« زن و جنسیت » ازنگاه مشروطه، « انجمن های نیمه سری در نهضت مشروط »، « قانون اساسی در انقلاب مشروطیت » که مقایسه تطبیقی کرده با قانون های اساسی بلژیک، فرانسه وچند کشور دیگر همچنین سیاست جنسی در ایران معاصر است. وی با اشاره به اینکه تغییرات زیادی در زمینه روابط جنسی و ازدواج روی داده معتقد است که ایران هم در مرحله وقوع یک انقلاب جنسی است اما این سنت شکنی بدون آگاهی و علم به جائی نمیرسد. او با تاکید براینکه شرط اول انقلاب جنسی آگاهی و انتخاب است، می افزاید برای من شکی نیست که در آینده درایران هم مثل جاهای دیگر ما با انقلاب جنسی روبرو می شویم. انقلاب جنسی که از هم اکنون در حال رخ دادن است یعنی چه، یعنی توقعات مردم ازاینکه روابط جنسی شان درازدواج خوب باشد بیشتر وبیشتر وبیشتر خواهد شد و همین به طلاق های بیشتری در آینده خواهد کشید . می گوید توجه داشته باشیم که ازدواج یک سنت بسیارقدیمی است و اکثرا به وسیله کمک خانواده سرپا نگاهداشته است وقتی نقش خانواده ها کمرنگ و کمرنگ تر بشود و آمیزش و نوع رابطه مهم تر جلوه کند که مهم هم است سنت ازدواج هم ضغیف و ضعیف تر میشود و این پدیده در ایران هم درشرف وقوع خواهد بود .

ژانت آفاری در یک مصاحبه می گوید اکثریت ملت ایران ارزشهای دینی را قویا حفظ میکنند. البته بخشی هم خواهان جدایی دین و دولت هستند، ویک فرد مذهبی با ارزش های مترقی میتواند به این روند کمک کند. ما این واقعیت را نباید دست کم بگیریم که اکثریت ملت ایران ارزشهای دینی را حفظ میکنند.

وارتو طریان

وارتو طریان کارگردان تئاترارمنی تبار و نخستین بانوی ایرانی بود که نمایشنامه ای را کارگردانی کرده است وی همچنین از اولین زنانی است که روی صحنه رفت در1275 خورشیدی در تبریز بدنیا آمد بعدها به سوئیس رفت و در رشته تئاتر تجربه اندوخت وهمزمان با تحصیل در سوئیس فن بیان را هم فرا گرفت. وارتو طریان بعد از بازگشت به ایران به انجمن دوستداران تئاترپیوست وهمراه همسرش در نمایش های متعددی به روی صحنه آمد و بیش از بیست وپنج سال در این عرصه به فعالیت پرداخت. استودیو دراماتیک که آرتو طریان آن را اداره میکرد جایگاه خاصی دربین جوانان داشت. او دررشت نمایشنامه کمدی مجسمه مرمری را در سه پرده به صحنه آورد. زمستان 1313 « نمایشنامه تهدید » اثرفرونده به کارگردانی وارتو طریان اجرا شد. وارتو طریان استاد دکلمه بود و درجامعه باربد شعر شمع و پروانه سعدی را به زیبائی اجرا کرد که بسیار مورد توجه قرار گرفت. او استاد زبان فرانسه هم بود ودر دارالمعلمین تهران زبان وادبیات فرانسه تدریس میکرد. وارتو طریان سال 1353 به میهمانی خاک رفت . آلنوش طریان مادر نجوم و بانوی اختر فیزیک ایران دختر وارتو طریان میباشد..

نورالهدی منگنه

.  نورالهدی منگنه کتابهای هم درباره اخلاق و روش خانواده ، آداب معاشرت و تدبیر منزل که اینها را مهم میدانست نوشته است. وی از زنان پیشرو جنبش زنان بود وبیشتر روی سوادآموزی زنان تمرکز داشت و مانند بسیاری دیگر از زنان روشنفکر آن زمان آگاهی و کسب دانش را راه اصلی گریز اززندگی درخرافه و جهل می دانست. او اعتقاد داشت ، دشمن ما زنان خرافه وجهل است و باید با آن بستیزیم.  نورالهدی منگنه بنیانگذار کلاسهای سوادآموزی زنان درجمعیت نسوان ، عضو کانون بانوان وازهمکاران مجله زبان زنان بود. او خودش نوشته است ما درجمعیت نسوان وطن خواه کمر به همت بستیم برای بنیانگذاری ترقیات ، برای ترویج روشنگری، آزادی، پیشرفت ، تعلیمات و بطور کلی برای بهبود عالم زنان قدعلم کرده بودیم. جمعیت نسوان وطن خواه اولین انجمن زنان بود که بصورت عملی دست به اقداماتی برای آموزش زنان زد. ایده اصلی تشکیل کلاسهای اکابر برای زنان توسط نورالهدی منگنه مطرح شد او که برای تشکیل مدارس زنان تلاش زیادی داشت بصورت هفتگی جلساتی را برای بانوان برگزار میکرد تا آنها را با حقوق اصلی خودشان آشنا کند .

از نورالهدی منگنه علاوه بر مقالات و نوشته های متنوع در زمینه آموزش و امور مربوط به موضوعات اجتماعی و زنان، آثار دیگری هم به یادگار مانده است . او دیوان شعرهم دارد وشعرگلگشت و تگرگ او زیباست.

فرخ رو پارسا

فرخ رو پارسا اولین مدیرکل زن درایران درسال 1339 و نخستین زن ایرانی بود که در رژیم پیشین به مقام وزارت رسید. وی در کابینه دوم و سوم امیرعباس هویدا از پنجم شهریور 47 تا اول مهر 54 وزیر آموزش و پرورش ایران بود. پیش از آن وی نماینده تهران در دوره 21مجلس شورای ملی در سال 42 بود. مادر وی فخرآفاق پارسا از فعالان حقوق زنان و مدیرمجله « جهان زنان » بود.

فرخ رو پارسا تحصیلات ابتدائی خویش را در دبستان هما در تهران سپری نمود و برای ادامه تحصیل دردوره متوسطه به دانشسرای مقدماتی رفت. ایشان توانست دوره متوسطه را با کسب رتبه اول بپایان رسانده به دانشسرای عالی راه یابد. درسال 1321 دانشسرای عالی را با اخذ مدرک لیسانس در رشته علوم طبیعی به پایان رسانید و به دانشگاه تهران راه یافت. وی تحصیلات دانشگاهی خویش را دررشته پزشکی ادامه داد و توانست سال 1329 با اخذ درجه دکتری از دانشگاه تهران فارغ التحصیل شود..

خانم فرخ رو پارسا علیرغم اینکه پزشکی خوانده بود طبابت را رها کرد و ترجیح داد که به کار فرهنگی بپردازد. بدین ترتیب او در وزارت فرهنگ آن دوران مشغول بکار شد. سال 1333 همراه تنی چند از همکارانش انجمن « بانوان فرهنگی » را برای دبیرستانهای دخترانه آن دوران تاسیس نمود . درسال 1339 با آغاز بکار دانشگاه ملی وی عهده دار سمت مدیرکلی دبیرخانه دانشگاه ملی ایران شد. انتصاب یک زن به این سمت اعتراضات زیادی را در محافل اداری ،فرهنگی وسیاسی تهران به راه انداخت، ولی مقامات دانشگاه توانستند از برکناری ایشان جلوگیری کنند و بردرجه علمی وتجربه خانم فرخ رو پارسا تاکید شد .

فرخ رو پارسا درسال 1347 بعنوان وزیر آموزش و پرورش انتخاب شد. بعد از انقلاب زمانیکه خلخالی برو وبیا داشت با اتهاماتی چون حیف و میل بیت المال وایجاد فساد در آموزش وپرورش محاکمه و بعنوان مفسد فی الارض 18 اردیبهشت سال 59 تیرباران شد .

اینکه خانم فرخ رو پارسا آن زن دلسوز و دانشمند و امثال ایشان اراده نیک داشتند تردیدی نیست، اما کم نبودند صاحبان اراده نیک که خواسته و ناخواسته در خدمت حاکمان بودند عملا در خدمت قدرت حاکم بودند.

ننه علی وبیست سال زندگی در قبرستان

مادری برای اینکه یک لحظه فرزندش را که گفته میشود پیش از انقلاب در رویارویی با نیروهای امنیتی جان باخته بود تنها نگذارد مدت بیست بصورت شبانه روز کنار مزار پسرش زندگی میکرد. او ننه علی وقتی درسال 58 با خبر میشود فرزندش در اهواز دفن شده ازتهران راهی آن شهر میشود وشب وروز در کنار مزار پسرش بیتوته می کند. پیکر فرزندش را به بهشت زهرا منتقل میکند و ننه علی همانجا از سال 58 تا 78 بیست سال تک وتنها در یک اتاقک فلزی کنار قبر فرزندش زندگی میکرد و از آنجا تکان نمیخورد. آن اتاقک تا مدتی نه برق داشت نه وسیله گرمایشی و سرمایشی و هیچی . بعد از سال 78به سختی بیمار و زمین گیر شد وبه اصرار خویشاوندانش و التماس تنها دخترش به خانه وی رفت اما هرچند وقت برمیگشت کنار مزار فرزندش اقامت میکرد و می گریست. او نه دنبال سیاست بود و نه اینکه نامش جای مطرح شود، مادری بود که در غم از دست دادن فرزندش رنج میبرد و لحظه ای تحمل دوری از فرزندش را نداشت. او حتی به قاتلین فرزندش هم کینه نداشت و سراسر عشق بود. او با وجود همه سختی ها می خواست که کنار مزار فرزندش زندگی کند. ننه علی فروردین سال 91 درگذشت وهمانجا کنار پسرش او را به خاک سپردند . نام وشهرت پسرش و اینکه چرا وکجا کشته شده معلوم نیست .